हा ‘कुबेरदेव’ कराेडपती करताे : उत्तराखंडमधील स्थानिकांचा विश्वास

 

 

 

 

 

देवभूमी उत्तराखंड येथे अल्माेडाजवळील जागेश्वर हे एक तेजस्वी ठिकाण आहे.गंगाेत्री, यमुनाेत्री, केदारनाथ, बद्रीनाथ या चार धामांनंतरचे पाचवे धाम. शैव काळापर्यंत पूजलेल्या जागेश्वराच्या भूमीचे टाेक आहे.हे शिवाचे निवासस्थान हाेते, असे म्हणतात.सतीच्या आत्मदहनानंतर याेगेश्वरजी केवळ कैलास पर्वतावरच गेले नाहीत, तर त्यांनी येथे दीर्घकाळ कठाेर तपश्चर्या केली, त्यामुळेया गावाला याेगेश्वर असेही म्हणतात. ब्रह्मदेवाचे मानसपुत्र सप्तर्षी म्हणजे अत्री, भारद्वाज, गाैतम, महर्षी, जमदग्नी, कश्यप, वशिष्ठ आणि विश्वामित्र ऋषींनीही आपल्या पत्नींसह येथे वास्तव्य केले आणि त्यांनी तपश्चर्या, ध्यान, हवनही केले. येथे बराच वेळ जप केला.

 

श्रीरामाचे पुत्र लव-कुश यांनी अज्ञानात आपल्या वडिलांशी युद्ध केले आणि त्याचे प्रायश्चित करण्यासाठी त्यांनी येथे एक यज्ञ केला, ज्यामध्ये तिन्ही लाेकांचे ऋषी, देवता आणि देवी उपस्थित हाेते, असे म्हटले जाते.मंदिराच्या संकुलातील एका मंदिरात धुरकट धूप दिसू शकताे आणि लव-कुशने केलेल्या यज्ञाच्या काळापासून ताे जळत असल्याचे म्हटले जाते. त्यामुळे ही भूमी अत्यंत शुद्ध असल्याचे सिद्ध झाले आहे.जागेश्वरधाममध्ये 124 मंदिरे आहेत, ती केव्हा बांधली गेली आणि काेणी बांधली याबद्दल बराच वाद आहे. शास्त्रज्ञांनी इथल्या दगडांची कार्बन डेटिंग केले आहे, तसेच मंदिर तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की, मंदिर आणि डेरीच्या बांधकाम शैलीवरून ही मंदिरे सातव्या ते बाराव्या शतकात बांधली गेली असावीत.

 

काही मंदिरे आधी बांधली गेली असतील, काही नंतर बांधली गेली असतील, असा त्यांचा विश्वास आहे आणि त्यावेळी जुन्या मंदिरांचा जीर्णाेद्धार करण्यात आला. ती शक्यताही खरी आहे.मुख्य मंदिरात मृत्युंजय आहे आणि त्याची आख्यायिका अशी आहे की, या लिंगापासूनच शंकराची शिवलिंग म्हणून पूजा सुरू झाली.या 124 मंदिरांच्या समूहात कुबेर महादेवाचे एकच मंदिर आहे. कुबेर येथे भाेलेबाबा म्हणून कुबेरेश्वर लिंगम म्हणून पूजले जातात.येथे कुबेराची मूर्ती नाही. येथील कुबेर देवता एवढी ताकदवान आहे की, त्याला पाहून देवता भक्तांना कराेडपती बनवते. त्यामुळे वर्षातील शेवटचे तीन दिवस येथे भाविकांची माेठी रांग असते.

 

जागेश्वरधाम मंदिर परिसर साडेतीन किलाेमीटरवर पसरलेला आहे, तर कुबेर मंदिर मुख्य मंदिरापासून जवळपास 600-700 मीटर अंतरावर आहे, जे थाेडे चढून गेल्यावर येते.पायऱ्या चढून वर गेल्यावर आवारात पहारा देत उभ्या असलेल्या देवदार, ओक, पाइनच्या झाडांमधून येणारा जंगलाचा सुगंध अनुभवता येताे. पहाडी पक्ष्यांचा किलबिलाट आणि जवळून वाहणाऱ्या जटगंगेचा (स्थानिक भाषेत जट्टगंगा म्हणतात) मंद कर्णकर्कश आवाज पाहुण्यांना देवभूमीत आल्याचा भास हाेताे.कुबेराचे मंदिर नीटनेटके चाैकाेनी प्रांगणात उभे असलेल्या दशनानच्या भावाचे मंदिर इतर लहान देवस्थानांपेक्षा थाेडे माेठे आहे. त्याच्या छाेट्याशा प्रवेशद्वारातून कुबेरांच्या जवळ जाऊन बाबांची पूजा करता येते.

 

दिवाळीत पुजारी गाभाऱ्याच्या दारात बसलेले असल्याने शिवलिंगाला हात लावला जात नाही.असे म्हणतात की, या भूमीवर स्वतः कैलासनाथ आणि सप्तऋषींनी एवढी साधना केली की, येथील पृथ्वी खूप शक्तिशाली झाली आणि जे इथे आले, ज्यांनी मागणी केली, मृत्युंजय महादेव, कुबेरजी ते सत्यात उतरवायचे. ही भूमी सत्त्वशील, फलदायी आहे, या प्राचीन श्रद्धेने कुबेरदेव बाबांच्या दर्शनाने संपत्तीची संकटे दूर हाेतात, अशी श्रद्धा आजही जाेडलेली आहे. त्यामुळे दिवाळी आणि इतर वेळी येणारे बहुतांश भाविक श्रद्धेपाेटी गर्भगृहातील किंवा मंदिराच्या आवारातील काही माती साेबत घेऊन पैसे ठेवलेल्या ठिकाणी ठेवतात. स्थानिक लाेक या साेहळ्याला अरजी लग्न म्हणतात.

 

काही भाविकांची अशी श्रद्धाही आहे की, एका पिवळ्या कपड्यात गुंडाळलेले चांदीचे नाणे पुजारी भक्ताला मंत्र म्हणून देताे. ते नाणे तिजाेरीत ठेवले तर संपत्तीची कमतरता भासत नाही, भक्तांचे कार्य चालू हाेते आणि उत्पन्न वाढू लागते. मनाेकामना पूर्ण झाल्यानंतर भाविक येथे बाबांना खीर अर्पण करतात. पुजारी येथे येणाऱ्या प्रत्येक भक्ताला कुबेरदेवाचा प्रसाद म्हणून चांदीचे नाणे देत असत, ज्यात आता बदल करण्यात आले आहेत आणि विशिष्ट रक्कम दिल्यानंतर दक्षिणा दिली जाते. माेफत प्रसाद मिळत नसला, तरी कुबेरदेवावरची भक्तांची श्रद्धा आजही त्या पिवळ्या कपड्यात गुंडाळलेल्या नाण्याप्रमाणे अबाधित आणि जपून ठेवली आहे.

 

मुंबईपासून 1800 किमी अंतरावर असलेल्या जागेश्वरधाम येथे विमानाने जायचे असेल, तर मुंबईहून पंतनगर विमानतळावर जावे लागते आणि तेथून 150 किमीचा डाेंगराळ रस्त्याने प्रवास करावा लागताे. हा रस्ता वळणदार; पण गुळगुळीत आहे. मुंबई ते दिल्ली आणि दिल्ली ते उत्तराखंड हे रेल्वेने उत्तराखंडचे शेवटचे स्टेशन काठगाेदामचा पर्याय आहे, जिथून कुबेरदेवाचे मंदिर 116 किमी अंतरावर आहे.अल्माेडा शहरापासून जागेश्वर फक्त 36 कि.मी. अंतरावर आहे. त्यामुळे भारतातील विविध प्रांतातील यात्रेकरू अल्माेडा येथे राहणे पसंत करतात. येथे तुम्हाला प्रत्येक बजेटची हाॅटेल्स आणि जेवणाचे विविध पर्याय मिळू शकतात. तथापि, काही निसर्गप्रेमी इकाे- रिसाॅर्ट्स किंवा हाेमस्टेमध्ये राहणे पसंत करतात.या मार्गावर त्यांच्यासाठी शेकडाे पर्याय आहेत.

जागेश्वरमध्येच राहण्याची आणि जेवणाची साेय आहे, पण मर्यादित अहे. गेल्या वर्षी 13 ऑक्टाेबर 2023 राेजी पंतप्रधान नरेंद्र माेदी यांनी जागेश्वरधामला भेट दिली आहे.